7.1.2. Adana Yağ Camii, Ulu Camii ve Hasanağa Camii Minberlerinde Üslup Özellikleri

Yazar: Başak BURAK

Yıl: 2023 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa: 13-39

Özet: Minber, camilerde üzerinde hutbe okunan, cuma ve bayram namazlarında cemaate seslenilen işlevsel faaliyetlerin sağlandığı cami mimari sanatının öğesini oluşturan bir grubunu meydana getirir. Farklı birimlerden oluşan bu mimari öğe İslam sanatı için oldukça önemli bir yere sahiptir. Geçmişten günümüze değin farklı hacimlerde ve farklı süsleme özelliklerine sahip olarak yapılmış olduğu gözlenmiş olan minberler, camilerde özel bir yere sahip olmuşlardır. Bu bağlamda Adana bölgesine hakim olan, Memluklu Devletine bağlı Ramazanoğluları, inşa ettirdiği yapılarında renkli taş işçiliği ile farklı üslupları eserlerinde yansıtmış; bu üslup malzeme, teknik ve süslemelerde yoğun olarak görülmüştür. Çevre kültürlerin etkisi yerel üslup ile birleşmiş yapıların estetik anlayışında köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Bu çalışma ile amaç; Yağ Cami, Adana Ulu Cami ve Hasan Ağa (Kethüda) Cami minberlerini detaylı olarak incelemek, Türk kültür tarihindeki önemini ortaya koymaktır. Ayrıca bölgeye yakın olan Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa gibi illerin cami minberlerinde görülen benzer renkli taş süslemeciliğine dikkat çekmektir. Kuzey Suriye ve Mısır’da yer alan cami minberlerinin taş süslemeleri ile olan benzerlikleri irdelenmiştir. Çalışma kapsamında arazi çalışmaları yöntemi kullanılarak, arşiv belgeleri taranmış ve kapsamlı literatür araştırması yapılmıştır. Görsel okuma tekniğinden faydalanılmıştır. İncelenen minberler Halil Bey ve oğlu Piri Paşa zamanında yaptırılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Minber, Ramazanoğlu, Süsleme, Renkli Taş.

Kaynakça

• Adana Kentsel Kültür Envanterleri (2012). Envanter No: 228, s. 116.
• Ahmet Vefik Paşa (2000). Lehçe-i osmani, TDK Yayınları.
• Aktuğ, İ. (1989). Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Alan, H. (2019). Sahipkıran. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt EK 2, s. 443-444). TDV Yayınları.
• Apa, G. (2008). Erken dönem Osmanlı Selatin Cami minberleri. İstem, 11, 49-277.
• Argunşah, İ. (2017). Ramazanoğlu Piri Mehmed Paşanın bani kişiliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Aytekin, O. ve Kaya, M. (2019). Hatay’daki Osmanlı mihraplarında öne çıkan özellikleri. G. Yılmaz, R. Çavuşoğlu, ve M. Kulaz (Ed.), Arkeoloji ve sanat tarihi araştırmaları. Hiper Yayın.
• Baş, G. (2013). Diyarbakır’daki islam dönemi mimari yapılarında süsleme. TTK Yayınları.
• Bozkurt, N. (2020). Minber. TDVİA. ( Cilt 30, s.101-103). TDV Yayınları.
• Burak, B. (2014). Adana merkezindeki islam dönemi mimarisinde süsleme [Yayımlanmamış lisans tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Burak, B. (2020). Adana Ulu Cami mihrabı üzerine bir değerlendirme. Anasay Dergisi, 14, 177-209.
• Can, Y. (2008). Minberin cami mimarisine katılımı. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8(3), 18-19
• Çam, N. (1988). Adana Ulu Cami Külliyesi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çam, N. (1988). Adana Ulu Camii Külliyesi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çam, N. (1988). Gaziantep Camilerinde minber problemi ve müteharrik minberler. Belleten, 52(205), 1683-1694.
• Çam, N. (1989). Gaziantep Şeyh Fethullah Külliyesi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çam, N. (2006). Türk kültür varlıkları envanteri Gaziantep. TTK Yayınları.
• Çelik, M. ve Akyol, H. (2017). Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi (Cilt II). Gebze Belediyesi Kültür Yayınları.
• Develioğlu, F. (2004). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, T. (2013). Gaziantep Türk-İslam dönemi mimari süslemeleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Esen, M. (2005). Gaziantep kültür envanteri. Gaziantep Valiliği Yayınları.
• Eyice, S. (1960). Mescit. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 8, s. 32). TDV Yayınları.
• Hasol, D. (1988). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. Yem Yayınları.
• Kartekin, E. (1979). Ramazanoğulları Beyliği tarihi. Alpay Basımevi.
• Kurt, Y. (1991). Ramazanoğlularının vakıfları. X. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, Ankara.
• Kurt, Y. (2002). Ramazanoğluları Beyliği (6. Cilt). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kurt, Y. (2013). Ramazanoğluları vakfının şehir gelişimine katkıları. Vakıf Medeniyeti ve Şehir Sempozyum Kitabı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
• Kurt, Y. (2014). Ramazanoğlu Beyliğinin sonu (1608) ve Ramazanoğluları Vakfı’nda yönetim sorunları. XVI. Türk Tarih Kongresi, 15-17 Eylül 2014, TTK.
• Kürkçüoğlu, C. (1993). Şanlıurfa camileri. Şanlıurfa İli Kültür Eğitim ve Araştırma Vakfı Yayınları.
• Kürkçüoğlu, C. (2013). Şanlıurfa ili camileri. Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.
• Müderrissoğlu, K. (1995). Bani Çoban Mustafa Paşa ve bir Osmanlı şehri Gebze. Vakıflar Dergisi, 25, 69-71.
• Öngen, S. ve Vardar, K. F. (2018). Gebze Mustafa Paşa Külliyesi: Mısır kaynaklı taş bezemeli memluk sanatı. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 1(21), 15.
• Ramazanoğlu, G. (2006). Adana’da tarih tarihte Adana. Güney Rotary Kulubü.
• Sezer, Y. (2014). Süleymaniye Camii ve Külliyesi. Büyük İstanbul Tarihi (s. 278-289). https://istanbultarihi.ist/
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (1986). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. Remzi Kitapevi.
• Sümer, F. (1963). Çukurova tarihine dair araştırmalar: Fetihten XVI. yüzyılın ikinci yarısına kadar. Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-98
• Sümer, F. ve Çobanoğlu, A. V. (2007). Ramazanoğulları. TDVİA, (Cilt 34, s. 442-445). TDV Yayınları.
• Şancı, F. (2006). Hatay ilinde Türk mimarisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Tamer, C. (2004). Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi restorasyonu. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını.
• Tanman B. (1996). Gedik Ahmed Paşa Külliyesi. TDVİA. (Cilt 13, s. 544-547). TDV Yayınları.
• Tanman, B. (1991), Azebler namazgahı. TDVİA. (Cilt 4, s. 315-316).
• Tekindağ, Ş. (1967). Anadolu’da Türk tarihi ve kültürü. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayını.
• Tuncer, O.C. (1996). Diyarbakır camileri mukarnas, geometri, orantı, Diyarbakır Büyük Şehir Belediyesi. Kültür ve Sanat Yayınları.
• Turani, A. (2000). Sanat terimleri sözlüğü. Remzi Kitap Evi.
• Türkiye Diyanet Vakfı Fatih Şubesi (1991). Fatih Camileri ve Diğer Tarihi Eserler (A. Haki Demir vd., Haz.). TDV.,
• Vakıflar Genel Müdürlüğü (1953). Türkiye’de vakıf abideler ve eski eserler I. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Görsel 1-17: Yazar tarafından çekilmiştir.
• Görsel 18: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (1974).
• Görsel 19: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (2009).
• Görsel 20: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (2018).
• Görsel 21: Dündar Arşivi’nden (1999).
• Görsel 22: Fuat Şancı Arşivi’nden (2006).
• Görsel 23: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (2018).
• Çizim 1-2: Yazar tarafından çizilmiştir.
• Çizim 3: Başak Burak- İbrahim Altunbaş.
• Çizim 4: Yazar tarafından çizilmiştir.
• Çizim 5: Başak Burak- İbrahim Altunbaş.
• Çizim 6-9: Yazar tarafından çizilmiştir.
• Çizim 10: Sedat Bayrakal Arşivi’nden (2007).