Yazar: Mehmet BAYRAM & İsmail AYTAÇ
Yıl: 2021 Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa: 217-238
Özet: Urartulardan, Erken Cumhuriyet Dönemi!ne kadar kesintisiz yerleşimin olduğu Harput Kalesi!nde, hemen her döneme ait arkeolojik buluntu mevcuttur. Bunlar arasında sikkeler, kendi dönemlerinin net tarih sunabilen önemli arşiv belgesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nitel çalışmamızda, Bizans’ın Harput hâkimiyeti evreleri ve Haçlıların Harput!la olan ilişkileri kazılarda bulunan sikkeler ölçeğinden değerlendirilmiştir. Ülkemizde, arkeolojik kazılarda bulunan Bizans sikkeleri ile ilgi bazı çalışmalar mevcutken Haçlı sikkeleri ile ilgili yayınları genellikle yabancı kaynaklar oluşturmaktadır. Haçlı sikkelerinin pek çalışılmamasın sebepleri arasında; arkeolojik kazılarda sık karşılaşılmaması, belirli bölgelerde sikke sirkülasyonu olması, sikkelerinin azlığı ve Haçlıların idari ömürlerinin kısa olması düşünülebilir. Bizans’ın, Sâsânîlerle ve Müslüman Araplarla yaptığı savaşlar nedeniyle etkisiz geçen erken dönem ilk hâkimiyet evresinde, hem Harput civarında hem de kalede Erken Bizans sikkeleri ve diğer arkeolojik buluntular oldukça azdır. Bizans’ın Harput!taki ikinci ve asıl hâkimiyet evresi olarak tanımladığımız 10. yüzyıl sonlarından 1085 yılına kadarki süreç, Bizans sikkelerinin ve eserlerinin en yoğun olduğu dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplamda 38 adet bronz sikkenin incelemesi yapılmıştır. Bunlardan; 32 tanesi Bizans Dönemi!ne aittir ve 2 tanesi 6. yüzyıla, 1 tanesi 7. yüzyıla, 29 tanesi ise 11. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Katalogdaki diğer 6 sikkeden 3 tanesi Edessa (Urfa) Haçlı Kontluğu!na, diğer 3’ü ise Antakya Haçlı Prensliği!ne aittir. Haçlı sikkeleri, Çubukoğullarının Harput!a egemen olduğu yıllara (1085-1113) denk gelmektedir. Bu sikkeler, bölge ticaretinde uzun süredir kullanılan ve güven veren Bizans sikkeleri taklit ederek darp edilmiş, Harput!ta ve bölgedeki ticari faaliyetlerde ödeme aracı olarak kabul görmüştür.
Anahtar Kelimeler: Harput İç Kale, Kazı, Sikke, Bizans, Haçlı.
Kaynakça
- Honigmann, E. (1970). Bizans Devleti!nin Doğu Sınırı, (çev. Fikret Işıltan), İstanbul Üniversitesi EdebiyatFakültesi Yayınları, İstanbul.
- İbn Kalânisî, (2015). Şam Tarihinde Zeyl I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, (çev. Onur Özatağ), İş Bankası Yayınları, İstanbul.
- Kool, R. (2013). The Circulation an Use of Coins in the Latin Kingdom of Jerusalem 1099-1291, Submitted to the Senate of the Hebrew University.
- Lightfoot, C. (2002).#”Byzantine Anatolia: Reassessing the Numismatic Evidence”, Revue Numismatique 158,229-239.̶ ̶ ̶ ̶ ̶ ̶ ̶ ̶ , (2003).#”Amorium!daki Sikke Buluntuları: Anadolu!da Bizans Para Ekonomisi İçin Yeni Kanıtlar”,Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 3, 23-28.
- Malloy, G. A., Preston, I., Fraley, S. A. J. (1994). Coins of the Crusader States, 1098-1291, Attic Books Ltd., New York.
- Metcalf, D. M. (1995). Coinage of the Crusades and the Latin East in the Ashmolean Museum Oxford, Royal Numismatic Society Special Publication, London.
- Ostrogorsky, G. (1991). Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Oyarçin, K. (2019).#”Sikke Buluntuları Işığında Parion!da Orta-Geç Bizans Dönemi”, Cevat Başaran!a 60. YaşArmağanı, yay. Şükrü Devrez, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 451-468.
- Öğün, Z. Ç. (2007).#”Kaunos Kenti!nin Bizans Dönemi Sikke Buluntuları (1965-2002)”, CALBIS Baki Öğün!eArmağan, haz. Cengiz Işık, Zeynep Çizmeli Öğün, Burhan Varkıvanç, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 39-62.
- Porteous, J. (1989). “Crusader Coinage with Greek or Latin Inscritions”, A History of the Crusades, Vol. 6, theİmpact of the Crusades on Europe, ed. Harry W., Hazard, Norman, P., Zacour, The University of Wisconsin Press, 354-420.
- Saulcy, L. F. (1847). Numismatique des Croisades.
- Schlumberger, G. (1878). Numismatique de l!orient Latin.
- Sevin, V., Sevin, N. A., Kalsen, H. (2011). Harput Kale Mahallesi!nde Osmanlı Yaşamı, Ege Yayınları, İstanbul.
- Sunguroğlu, İ. (1958). Harput Yollarında, c.1, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul.
- Tek, A. T., Gökalp, Z. D. (2007).#”12. Yüzyıl Bizans Dünyasında Para”, I. Uluslararası Sevgi Gönül BizansAraştırmaları Sempozyumu Bildiriler, ed. Ayla Ayla Ödekan, Engin Akyürek, Nevra Necipoğlu, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 178-186.
- Tek, A. T., Köker, H., Sarıiz, E. (2019).#”Stratonikeia 2008-2018 Yılları Kazılarında Bulunan Erken BizansSikkeleri”, Stratonikeia Çalışmaları 4: Mimari, Heykel ve Küçük Buluntu Araştırmaları, ed. Bilal Söğüt, Ege Yayınları, İstanbul, 175-210.
- Tekin, O. (2007). “Bizans Ağırlıkları: Harput Kazısından Bir Örnek”, Toplumsal Tarih Dergisi, 168, 32-35.
- Ünal, C., Bülbül, A. (2005).#”Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Kazısı, 2001-2004 Yılları Buluntusu BizansSikkelerinin Sayısal ve Grafik Destekli Ön Değerlendirmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, XIV-1, 111-123.
- Ünal, C., Ersoy, A. (2017). “Smyrna Kazıları 2008-2015 Yılları Arası Bizans Sikke Buluntularının İstatistikselGrafik Destekli Ön Değerlendirilmesi”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları II, (ed. Burak Yolaçan), Gözde Çakar, Akın Ersoy, Ege Yayınları, İzmir, 257-265.
- Yazıcı, N. (2014). İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara
Share this content: