Yazar: Mehmet BAYRAM & İsmail AYTAÇ
Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa: 217-238
Özet: Urartulardan, Erken Cumhuriyet Dönemi’ne kadar kesintisiz yerleşimin olduğu Harput Kalesi’nde, hemen her döneme ait arkeolojik buluntu mevcuttur. Bunlar arasında sikkeler, kendi dönemlerinin net tarih sunabilen önemli arşiv belgesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nitel çalışmamızda, Bizans’ın Harput hâkimiyeti evreleri ve Haçlıların Harput’la olan ilişkileri kazılarda bulunan sikkeler ölçeğinden değerlendirilmiştir. Ülkemizde, arkeolojik kazılarda bulunan Bizans sikkeleri ile ilgi bazı çalışmalar mevcutken Haçlı sikkeleri ile ilgili yayınları genellikle yabancı kaynaklar oluşturmaktadır. Haçlı sikkelerinin pek çalışılmamasın sebepleri arasında; arkeolojik kazılarda sık karşılaşılmaması, belirli bölgelerde sikke sirkülasyonu olması, sikkelerinin azlığı ve Haçlıların idari ömürlerinin kısa olması düşünülebilir. Bizans’ın, Sâsânîlerle ve Müslüman Araplarla yaptığı savaşlar nedeniyle etkisiz geçen erken dönem ilk hâkimiyet evresinde, hem Harput civarında hem de kalede Erken Bizans sikkeleri ve diğer arkeolojik buluntular oldukça azdır. Bizans’ın Harput’taki ikinci ve asıl hâkimiyet evresi olarak tanımladığımız 10. yüzyıl sonlarından 1085 yılına kadarki süreç, Bizans sikkelerinin ve eserlerinin en yoğun olduğu dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplamda 38 adet bronz sikkenin incelemesi yapılmıştır. Bunlardan; 32 tanesi Bizans Dönemi!ne aittir ve 2 tanesi 6. yüzyıla, 1 tanesi 7. yüzyıla, 29 tanesi ise 11. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Katalogdaki diğer 6 sikkeden 3 tanesi Edessa (Urfa) Haçlı Kontluğu’na, diğer 3’ü ise Antakya Haçlı Prensliği’ne aittir. Haçlı sikkeleri, Çubukoğullarının Harput’a egemen olduğu yıllara (1085-1113) denk gelmektedir. Bu sikkeler, bölge ticaretinde uzun süredir kullanılan ve güven veren Bizans sikkeleri taklit ederek darp edilmiş, Harput’ta ve bölgedeki ticari faaliyetlerde ödeme aracı olarak kabul görmüştür.
Anahtar Kelimeler: Harput İç Kale, Kazı, Sikke, Bizans, Haçlı.